20 lat podatku VAT

Dokładnie 20 lat temu - 8 stycznia roku 1993 - w Polsce pojawił się podatek VAT (Value Added Tax), czyli podatek od towarów i usług, zwany też podatkiem od wartości dodanej. Jego standardową stawkę ustalono na poziomi 22 proc. Obecnie podstawowa stawka w Polsce to 23 proc., a VAT finansuje około 40 proc. potrzeb polskiego budżetu, jest znacznie istotniejszy niż podatek od dochodu.

Opodatkowaniu podlegają eksport i import towarów, odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, a także wewnątrzwspólnotowa dostawa i nabycie (za wynagrodzeniem) towarów. Teoria jest taka, że podatek ten ma w jak najmniejszy sposób oddziaływać na ostateczne ceny towarów i usług, aczkolwiek krytycy twierdzą, że tak naprawdę obciąża on także przedsiębiorców.

W Wieloletnim Planie Finansowym Państwa 2010-2013 zapisano m.in., że: "od stycznia 2011 r. zakłada się tymczasowe, na okres 3 lat, podwyższenie stawek VAT o 1 pkt. proc.". Warto zauważyć, że de facto jest to podwyżka o 4,55 proc. (a nie o 1 procent, jak często podawały media, myląc procenty z punktami procentowymi). Minimalna stawka dozwolona w Unii Europejskiej to 15 proc.

Krytycy podatku VAT podnoszą przeciw niemu różne argumenty. Mówi się np., że uderza on w najbiedniejszych, ponieważ opodatkowuje podstawową konsumpcję, a ubodzy wydatkują swoje fundusze głównie na utrzymanie. Co więcej, obliczanie VAT jest sprawą bardzo skomplikowaną - podatek daje poniekąd utrzymanie różnego rodzaju doradcom, ale dla podatników rozliczanie się z niego jest nader uciążliwe, pracochłonne i czasochłonne. Jego konstrukcja umożliwia też nienależne zwroty, a prócz tego przepisy określające obciążenie danych towarów i usług tą, a nie inną stawką, są w dużej mierze arbitralne i stwarzają pole do nadużyć.

Wreszcie można argumentować, że sama jego koncepcja, podobnie jak koncepcja podatku dochodowego czy obrotowego, to swego rodzaju haracz ściągany przez państwo przy okazji transakcji i wymiany pomiędzy obywatelami, a nie podatek pojęty jako skromna składka na wspólne potrzeby (jak w partiach czy stowarzyszeniach).

Entuzjaści VAT uważają natomiast, że podatek ten jest stosunkowo mało bolesny i niezwykle istotny dla stabilizowania sytuacji finansowej kraju. Nic dziwnego, lwia część dochodów budżetu istotnie pochodzi z podatku VAT oraz z akcyzy na benzynę, wyroby tytoniowe i alkohol. Autorem podatku VAT był prof. Witold Modzelewski. On sam uważa, że VAT uratował finanse publiczne przed katastrofą, choć dziś jest przekonany, że pierwotna idea została w dużej mierze wypaczona przez kolejne, skomplikowane zmiany przepisów.

W Polsce VAT został wprowadzony przez ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. z 1993 r. Nr 11, poz. 50). Po wstąpieniu do UE kwestia VAT została uregulowana w nowej ustawie o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku (Dz. U. z 2004 r. Nr 54, poz. 535).

Kamil Kiermacz