Zagrożenie cywilizacyjne XXI wieku? (2)

Antybiotyki były dobrodziejstwem XX wieku, które niewątpliwie pozwoliło osłabić działanie wielu chorób i zdusić w zarodku niejedną epidemię. Mechanizm działania antybiotyków ma charakter bakteriobójczy (niszczenie komórek bakterii) lub bakteriostatyczny (hamowanie ich rozwoju). Same antybiotyki są zresztą produktami metabolizy drobnoustrojów. Jak wiadomo, odkrył je przypadkiem Aleksander Fleming w roku 1928. Zauważył mianowicie, że pleśń powstrzymuje wzrost kultur bakterii. Co ciekawe, trzy dekady wcześniej zjawisko opisał lekarz wojskowy Duchesne z Francji, ale tematu nikt nie podjął. W roku 1938 Fleming z dwoma innymi uczonymi wydzielił penicylinę i zaczął ją produkować, co było przełomem w lecznictwie.

Jak to często bywa z rewelacyjnymi odkryciami, bywają one nadużywane. W ostatnich latach coraz wyraźniejsze są pełne wątpliwości głosy, które mówią, że antybiotyki podaje się niepotrzebnie, zwłaszcza dzieciom. Wiele osób nie odróżnia prawidłowo bakterii od wirusów, z czego wynikają poważne nieporozumienia: - Według danych, ponad połowa Polaków uważa, że antybiotyki zabijają wirusy i pomogą w leczeniu grypy czy innej infekcji wirusowej dróg oddechowych – mówi dr n. med. Alicja Karney - Kierownik Oddziału Hospitalizacji Jednego Dnia w Instytucie Matki i Dziecka. Tymczasem antybiotyki nie wywierają wpływu na wirusy, co oznacza, że tracimy niepotrzebnie czas, pieniądze i być może zdrowie. Tak, zdrowie – ponieważ antybiotyki mogą atakować także drobnoustroje pożyteczne dla naszego organizmu i pełniące w nim ważną funkcję regulacyjną.

Zdarza się też, że pacjenci przyjmują antybiotyki w dość dowolny sposób, nie przestrzegając właściwych godzin zażywania i przerywając kurację zbyt szybko. Pół żartem, pół serio można powiedzieć, że to nie do końca nasza prywatna sprawa. Dlaczego? - Takie sytuacje przyczyniają się do wytworzenia oporności wielu bakterii na stosowane antybiotyki, co stanowi zagrożenie dla naszego społeczeństwa w przyszłości – mówi dr Karney. - Trudno będzie leczyć zakażenia, na które nie będą działały żadne antybiotyki. Dodajmy tu, że już prawie wszystkie (95 proc.) szczepy gronkowców są nieczułe na antybiotyki penicylinowe.

Bardzo wiele przeziębień i zapaleń układu oddechowego (np. gardła) jest wywoływanych przez wirusy, u dzieci powyżej 6. miesiąca życia nawet 90 proc. Część rodziców obawia się, że lekarze pochopnie przepisują antybiotyki ich dzieciom. Co powinien zrobić dobry pediatra? - Pomocne mogą być szybkie testy w kierunku zakażenia paciorkowcem (w przypadkach zapaleń gardła), które pozwalają w ciągu 10 minut rozstrzygnąć czy jest to zakażenie wirusowe czy paciorkowcowe (czułość tych testów wynosi ponad 90%) – wyjaśnia dr Karney. Można skorzystać także z szybkich testów do badania CRP (niekoniecznie są one jednak powszechnie dostępne w polskich przychodniach) lub wykonać badanie krwi. Ważne jest też to, by dziecko było leczone u jednego pediatry, który będzie je znał i orientował się w głównych jego schorzeniach.

Z badań prowadzonych w ramach Europejskiego Programu Monitorowania Konsumpcji Antybiotyków wynika, że Polska znajduje się w niechlubnej pierwszej lidze krajów, w których antybiotyków się nadużywa. Co jest główną przyczyną? W dużej mierze winny jest system służby zdrowia, a konkretniej fakt, że wiele badań przeprowadza się pobieżnie i przez to podejmuje pochopne decyzje. Później – bez większej refleksji – sięga się po „ostrą broń” antybiotykową. Gdy w październiku 2009 roku przeprowadzono badanie „Postawy wobec antybiotyków”, okazało się, że w okresie 12 i 24 miesięcy je poprzedzających odpowiednio 37 proc. i 59 proc. badanych Polaków korzystało z antybiotyków.

Profesor Sally Davies, szefowa służb medycznych Anglii (Chief Medical Officer) niedawno wywołała publicznie temat szczepów bakterii coraz bardziej odpornych na leki. Choć mogłoby się wydawać, że farmacja, podobnie jak cała nauka i technologia, bujnie się rozwija, to jednak antybiotyków wcale tak bardzo nie przybywa. Trzeba więc działać w dwóch kierunkach – z jednej strony hamować nadużywanie tych środków (aby nie tworzyć pośrednio kolejnych odpornych szczepów bakterii), z drugiej zaś projektować nowe środki. Problemem na dniach ma się zająć brytyjskie ministerstwo zdrowia. Groźne zmiany mogą znacząco odmienić nasze życie w najbliższych dekadach – a jednocześnie będą się one pojawiały niepostrzeżenie i stopniowo (o ile ich nie zatrzymamy), a to osłabi naszą czujność.

Niewątpliwie w czasach współczesnych medycyna stoi na znacznie wyższym poziomie niż pół wieku temu, sto lat temu czy w czasach średniowiecznych. Takie stwierdzenie to truizm i nawet najzagorzalsi konserwatyści preferują wizytę u dentysty, a nie u wioskowego kowala. Z drugiej strony, jest faktem, że powstają też nowe choroby cywilizacyjne i pojawiają się kontrowersyjne problemy – jak właśnie antybiotyki czy szczepionki. Te ostatnie także budzą niepokój, choć nie należy pochopnie sądzić, że tkwi w nich samo zło. Jest wręcz przeciwnie: -
Szczepionki są wielkim darem naszych czasów, bo chronią nas przed wieloma  groźnymi chorobami (np.krztusiec, tężec, polyo, odra itp.), a nawet pozwoliły je zlikwidować (np. ospa prawdziwa) – mówi dr Karney.

W ocenie medycznych i farmaceutycznych zagrożeń należy więc zachować ostrożność. O ile nadużywanie chemii i ostrych leków jest realnym problemem, o tyle błędem jest popadanie w drugą skrajność i zdawanie się wyłącznie na metody „alternatywne”, nie wykorzystujące żadnych syntetyków itd. Tym niemniej na początek powinniśmy zrobić mały rachunek sumienia, przejrzeć domową apteczkę i zastanowić się, czy przypadkiem nie nadużywamy antybiotyków, dokładając tym samym swoją małą cegiełkę do nieprzyjemnych, globalnych zmian w przyszłości.

B. Garga