Nie żyje Margaret Thatcher

Dziś rano zmarła Margaret Thatcher - w latach 1979 - 1990 pełniąca urząd premiera Wielkiej Brytanii, zwana "Żelazną Damą". Miała 88 lat, urodziła się 13 października roku 1925. Z wykształcenia była chemikiem (ukończyła studia w tym kierunku na Uniwersytecie Oksfordzkim), później dodatkowo zdała egzaminy adwokackie i została prawnikiem.

Od wczesnej młodości była aktywna w kręgach brytyjskich konserwatystów, m.in. na studiach była przewodniczącą koła konserwatystów wśród studentów. W roku 1970, po zwycięstwie konserwatystów, mianowano ją ministrem edukacji. Cztery lata później torysi przegrali wybory i przez następnych kilka lat rządzili laburzyści (Partia Pracy). W Wielkiej Brytanii Partia Konserwatywna to oczywiście prawe skrzydło sceny politycznej, Partia Pracy pełni rolę lewicy.

4 maja 1979 roku, gdy Wielka Brytania była pogrążona w kryzysie, Thatcher utworzyła rząd - po tym, jak torysi znów doszli do władzy. W kwestiach gospodarczych jej politykę cechował odwrót od keynesizmu i doktryny państwa opiekuńczego, choć trzeba przyznać, że inspirowany bardziej monetaryzmem Friedmana niż szkołą austriacką (jakkolwiek sama powoływała się np. na Hayeka).

Thatcher realizowała program "neoliberalny", będący odbiciem "reaganomiki", prowadzonej przez Ronald Reagana w tym samym czasie za Oceanem. Domagała się ograniczani wydatków rządowych, walki z inflacją (np. na początku jej rządów podwyższono stopy procentowe). Wrogiem pani premier były związki zawodowe, ponieważ uważała, że nierentowne zakłady przemysłowe powinny przegrywać i bankrutować, a związkowców traktowała bez pardonu. Próbowała także - pod koniec swoich rządów - przeforsować w Wielkiej Brytanii podatek pogłówny, a więc skonstruowany na tej zasadzie, że każdy obywatel płaci określoną kwotę (a nie procent np. od dochodu). Nieugięte stanowisko w tej kwestii było w dużej mierze przyczyną jej ostatecznej przegranej w roku 1990, ponieważ duża część społeczeństwa buntowała się przeciw nowym przepisom.

Pani premier budziła także ogromną niechęć Irlandzkiej Armii Republikańskiej (jedna z frakcji tego ugrupowania przypuściła nawet zamach na nią w dniu 12 października 1984 roku). Ostry kurs zaprezentowała także w stosunku do Argentyny, której wojskowe władze zdecydowały się zająć te należące do Anglików wyspy. Margaret Thatcher wdała się w krótką wojnę z Argentyną, która została wygrana przez Brytyjczyków.

Była postacią budzącą ogromne emocje. Jej zwolennicy twierdzą, że udało się jej ograniczyć w Wielkiej Brytanii bezrobocie, inflacje i rozpasanie budżetu, a także wprowadzić kraj na tory rozwoju. Przeciwnicy z lewicy twierdzą, że pozbawiona była wrażliwości społecznej, wpędziła w nędzę rzeszę robotników i górników, prezentowała bezlitosny kapitalizm. Z kolei przeciwnicy jeszcze bardziej wolnorynkowi niż ona sama mogliby zarzucić jej - tak samo jak zarzucają Reaganowi - że nie zrealizowała wielu radykalnie wolnościowych postulatów, poll tax (podatek pogłówny) miał towarzyszyć podatkowi dochodowemu (którego najwyższa stawka sięgała 40 proc.) etc. Mimo wszystko większość jej zwolenników i przeciwników zgadza się co do tego, że była osobą nietuzinkową, ideową oraz o silnym charakterze.

J. Sobal

(na fot. Margaret Thatcher i Ronald Reagan w roku 1988)