Wskaźniki zadłużenia

Nie ma przedsiębiorstw, w których bilansie pozycje zobowiązań (krótko- i długoterminowych) tudzież rezerw im towarzyszących – byłyby puste. Innymi słowy, każda firma ma jakieś długi. Jeśli nawet nie jest to zadłużenie z tytułu kredytów i pożyczek (np. bankowych) czy obligacji, to zawsze zostają zwykłe zobowiązania handlowe wobec dostawców, kontrahentów i usługodawców.

Ale dług to dług – trzeba go spłacać i nie jest dobrze, gdy przybiera nadmierną wysokość. Pozostaje pytanie o to, w jaki sposób mierzyć poziom zadłużenia.

Poniżej przedstawimy kilka tradycyjnych, podstawowych narzędzi z zakresu analizy wskaźnikowej. Jak zwykle w tej dziedzinie: istnieją pewne poziomy tychże wskaźników, które teoretycznie uznaje się za optymalne, ale równocześnie każda rzetelna analiza musi też uwzględniać liczne niuanse – takie jak choćby branża, w której działa spółka, kraj czy region, w jakim funkcjonuje, dane historyczne z minionych okresów, wydarzenia jednorazowe itd.

Wskaźniki, o których mowa, dzielą się na dwie podgrupy. Pierwsza to wskaźniki poziomu zadłużenia:

Ogólne zadłużenie (OZ):

OZ = (zobowiązania ogółem) / (aktywa ogółem)

Obliczoną wartość można oczywiście przedstawić także w procentach. Wskaźnik ten mówi, jak duża jest rola zobowiązań, a więc kapitałów obcych, w finansowaniu majątku. Standardy oceny są rozmaite. Zwykle podaje się, że pożądany zakres to 55 – 65 proc., niektórzy podają przedział 57 – 67 proc., można też spotkać się z wersją, że powinno być to 45 – 55 proc., gdzie ideał to 50 proc.

Generalnie jednak wydaje się, że wartości powyżej 65 proc. (czyli – mniej więcej – powyżej 2/3) – są niepokojące, szczególnie jeśli tendencja jest rosnąca, albo też wartości te utrzymują się dłuższy czas, przy jednocześnie pogarszających się rezultatach (bo jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, ale poza tym firma ze wszech miar radzi sobie nieźle, to niewykluczone, że wysokie zadłużenie można złożyć na karb specyfiki działalności).

Zobowiązania w liczniku można postrzegać po prostu jako zobowiązania (w najściślejszym tego słowa znaczeniu, bez rezerw i rozliczeń międzyokresowych) – albo też jako wszystko to, co pozostaje w pasywach po odjęciu kapitału własnego. W wielu przedsiębiorstwach rezerwy nie grają dużej roli i odchylenia są niewielkie, ale w żadnym razie nie jest to absolutna reguła. Jeśli więc nawet bez rezerw wskaźnik przyjmuje wartość wysoką, ponad 65 proc. - to czerwona lampka alarmowa powinna się zapalić w głowie analityka.

Można też dodać, że wzrost zobowiązań w relacji do aktywów (czyli, biorąc pod uwagę same kwoty, do sumy bilansowej) jest dopuszczalny (w rozsądnych granicach), jeśli przeciętne oprocentowanie kredytów i pożyczek jest niższe niż stopa rentowności majątku.


Wskaźnik Zadłużenia Kapitału Własnego (WZK)

WZK = (zobowiązania ogółem) / (kapitał własny)

W tym wypadku sprawdzamy, czy zobowiązania przekraczają pulę kapitału własnego. Sam fakt, że przekraczają, nie jest jeszcze niczym tragicznym. Owszem, pewnym teoretycznym ideałem jest 1 pkt (czyli równowaga obu wartości), docenia się też poziomy niższe niż 1 pkt – ale z drugiej strony, wartości typu 1,5 pkt czy nawet 2 pkt – nie muszą być od razu problematyczne. Ba, niektórzy dopuszczają nawet wartości rzędu 3 pkt – ale wyższe już na pewno powinny niepokoić. Ocena zależy m.in. od tego, na jakim rynku działa przedsiębiorstwo. Jeśli na ryzykownym – to wówczas poziom wskaźnika powinien być możliwie niski.

Opisany wyżej wskaźnik można zmodyfikować, tworząc kolejne narzędzie:

Wskaźnik Zadłużenia Długoterminowego (WZD)

WZD = (zobowiązania długoterminowe) / (kapitał własny)

Wskaźnik ten często wykorzystują analitycy bankowi, oceniając bezpieczeństwo swych pieniędzy. Za optymalny na ogół uznaje się przedział 0,5 – 0,8 pkt, czasami górną granicą jest 1 pkt.


Wskaźnik Zadłużenia Rzeczowych Aktywów Trwałych (WZR)

WZR = (rzeczowe aktywa trwałe) / (zobowiązania długoterminowe)

Wskaźnik ten odpowiada na pytanie, jaka część majątku nie jest zajęta przez zobowiązania. Tym razem pożądane są poziomy względnie wysokie. Wartość 1 pkt można uznać za początek trudności finansowych badanej spółki, a poziomy jeszcze niższe – nawet za sugerujące upadłość.


Druga grupa to wskaźniki obsługi długu. Mamy tu dwa główne narzędzia, oznaczane zwykle po prostu liczbami porządkowymi.


WOD I = (zysk brutto + odsetki) / (rata kapitałowa + odsetki)

Zasadne jest wzięcie w liczniku zysku brutto, a nie netto. Wskaźnik ten bowiem dzięki temu łatwiej jest wykorzystywać przy porównaniu firm z różnych krajów (które mają rozmaite podatki, a jak wiemy, wynik netto zasadniczo powstaje po obciążeniu wyniku brutto podatkiem). Międzynarodowe banki i instytucje finansowe mają dzięki temu możliwość sprawdzenia, jak duża jest zdolność rozmaitych firm do obsługi zobowiązań długoterminowych (a ściślej: kredytowych, choć często to niemal jedno i to samo).


WOD II = (zysk netto + odsetki * (1 – P)) / (raty kapitałowe + odsetki)

W drugim wskaźniku, jak widać, użyliśmy właśnie zysku netto. Tym razem jednak zakłada się, że narzędzie stosowane będzie raczej na rynku krajowym. Teoretyczne założenie jest takie, że uzyskana wartość ułamka powinna być wyższa niż 1 pkt. Jeśli wskaźnik będzie obniżał w trendzie czasowym swą wartość, to będzie oznaczać to albo malejące zyski, albo też przesadne plany rozwojowe, które niekoniecznie muszą się udać.

Można mówić o jeszcze innej, pokrewnej wielkości, tu nazwiemy ją WOD II, a często określa się ją jako:

Wskaźnik Obsługi Długu z Nadwyżki Finansowej (WOD III)

WOD III = (zysk netto + amortyzacja) / (raty kapitałowe + odsetki)

W tym wypadku wartością pożądaną z teoretycznego punktu widzenia jest poziom 1,5 pkt. Taki wynik oznacza, że zysk netto powiększony o amortyzację przekracza o 50 proc. roczną ratę kredytu powiększonego o odsetki.

I wreszcie można wprowadzić jeszcze jedną modyfikację:

Wskaźnik Wiarygodności Kredytowej (WWK)

WWK = (zysk brutto + odsetki + amortyzacja) / (raty kapitałowe + odsetki)

To, co widzimy u góry, to wielkość, która najczęściej określana jest jako EBITDA, a więc EBIT powiększony o amortyzację. EBIT często utożsamia się z zyskiem operacyjnym w rozumieniu polskim. Bywa jednak też i tak, że EBIT to zysk operacyjny powiększony o przychody finansowe.


Na koniec można zapytać, czy przypadkiem nie jest tak, że ideałem jest po prostu jak najmniejsze zadłużenie. Często bowiem w odniesieniu do naszych finansów prywatnych, osobistych, myślimy sobie, że najlepiej jest nie mieć żadnych długów, nikomu nic nie być winnym.

W przypadku przedsiębiorstw niekoniecznie tak jest. To, że firma ma np. wskaźnik ogólnego zadłużenia na poziomie 0,2 pkt, a wskaźnik zadłużenia kapitału własnego wynosi 0,4 pkt – zapewne w dużej mierze gwarantuje wypłacalność, ale może też oznaczać, że spółka nie korzysta z rysujących się możliwości.

Otóż chodzi o dźwignię finansową – o to, że użycie kapitału obcego może być tańsze niż wykorzystywanie kapitału własnego. O różnicę pomiędzy stopą zwrotu oczekiwaną przez pożyczkodawcę a stopą zwrotu generowaną przez cały zaangażowany kapitał. Wprowadzenie kapitałów obcych może powiększyć rentowność kapitału własnego i oznacza też scedowanie części ryzyka na dłużników. Innymi słowy, zadłużenie jest korzystne, jeśli zysk wypracowany dzięki alokacji całości kapitału umożliwia spłatę kapitału pożyczonego, zaś średnia rentowność pasywów jest wyższa niż stopa odsetek kapitału obcego.

Adam Witczak

BIBLIOGRAFIA:

B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, PWN 2007

M. Sierpińska, T. Jachna, Metody podejmowania decyzji finansowych, PWN 2013

Strategie finansowe przedsiębiorstw w sytuacjach ryzykownych, praca zbiorowa pod red. G. Łukasik, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach 2004.