Opcje - podstawowe informacje

Opcje zalicza się do instrumentów pochodnych, tzw. derywatów. Ich wartość zależy od wartości instrumentów bazowych, którymi mogą być waluty, akcje, obligacje, indeksy, kontrakty terminowe itd.

Opcja to kontrakt zawarty pomiędzy dwoma stronami, z których jedna zobowiązuje się do sprzedaży lub kupna danego instrumentu bazowego po określonej cenie i w ustalonym terminie. Opcja daje posiadaczowi prawo do przeprowadzenia w przyszłości transakcji na warunkach ustalonych dziś. Jest to prawo, a nie obowiązek, tak więc nie musi ono być zrealizowane. Inaczej jest w przypadku wystawcy opcji kupna (sprzedaży), gdyż ma on obowiązek sprzedać (kupić) określony instrument pochodny w umówionym czasie i po umówionej cenie.  Te różne prawa i obowiązki dwóch stron przy transakcjach opcyjnych (tzw. niesymetryczność) to główna cecha tych instrumentów różniąca ją od kontraktów futures.

Organizatorem obrotu opcjami jest w Polsce GPW, która dodatkowo ustala ich standardy i szczegółową charakterystykę. Jeśli chodzi o formę rozliczania, ewidencjonowania i wysokość depozytu, to określa ją Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Opcje notowane są w systemie ciągłym i podobnie jak w przypadku innych instrumentów funkcjonujących w tym systemie, na otwarciu i zamknięciu notowań odbywa się fixing.

Rozróżnia się dwa rodzaje opcji ze względu na sposób ich wykonania:

- opcje amerykańskie – kupujący ma prawo wykonać opcję w dowolnym momencie przed upływem jej terminu ważności;

- opcje europejskie- kupujący może wykonać opcję tylko w dniu jej wygaśnięcia

Na polskim rynku można zawierać tylko europejskie transakcje opcyjne.

Premia opcyjna

Premia opcyjna to inaczej zarobek jej wystawcy. Ustala się ją na podstawie giełdowego kursu opcji pomnożonego przez specjalny mnożnik. W przypadku WIG20 mnożnik wynosi 10 zł. Jeśli więc opcja na WIG20 notowana jest po 60 punktów, nabywca takiej opcji musi zapłacić 10 zł*60 pkt= 600 zł.

Wspomniana wcześniej niesymetryczność praw ma swoje dalsze implikacje. Otóż niesymetryczność występuje także w przypadku zysków i strat. Nabywca akcji może liczyć na nieograniczone zyski (w zależności od notowań instrumentu bazowego) a jego straty ograniczają się tylko do wkładu jaki poniósł przy zakupie opcji.

Dokładnie na odwrót jest w przypadku wystawcy opcji, gdyż ten narażony jest na nieograniczone straty w przypadku niekorzystnych zmian kursowych.

Co ma wpływ na cenę opcji?

Można wskazać na sześć różnych czynników mających na to wpływ. Są to:

- aktualna cena instrumentu bazowego;

- cena wykonania;

- czas pozostały do wygaśnięcia opcji;

- zmienność instrumentu bazowego;

- wolna od ryzyka stopa procentowa;

- stopa dywidendy.

Jednym z kluczowych czynników wpływających na cenę opcji jest zmienność notowań instrumentu bazowego. Wyższa zmienność zwiększa niepewność, więc gdyby cena opcji zależała tylko od tego, drożałyby opcje związane z tymi instrumentami, co do których trudniej przewidzieć zachowanie w przyszłości.  Bardzo ważny w kontekście ceny opcji jest także czas, jaki pozostał do jej wygaśnięcia. Im dłuższy czas, tym bardziej wzrasta cena instrumentu (przynajmniej teoretycznie).

Jeśli chodzi o stopę procentową, to jej wpływ na cenę opcji jest niejednoznaczny. Wraz ze wzrostem wolnej od ryzyka stopy procentowej maleje bieżąca wartość przepływów pieniężnych wpływających na konto wystawcy opcji, a to powoduje obniżenie jej wartości. Dodatkowo wraz ze wzrostem stopy procentowej rośnie oczekiwana stopa wzrostu cen akcji . Oba te czynniki powodują w tym wypadku spadek wartości opcji sprzedaży. Inaczej jest w przypadku opcji kupna. W tym wypadku wyższa oczekiwana stopa wzrostu z akcji oznacza wzrost ceny opcji i neutralizację negatywnego wpływu wyższej stopy procentowej na wartość opcji kupna. Tak dzieje się tylko w wypadku niezmienności pozostałych czynników. W praktyce wpływ stóp procentowych jest o wiele bardziej złożony.

Jeśli chodzi o dywidendę, to cena akcji spada, gdy jest ona wypłacana akcjonariuszom. Cieszy to posiadacza opcji sprzedaży, bo cena opcji rośnie, a martwi posiadacza opcji kupna, bo cena opcji spada.

Podsumowanie

Jak sama nazwa wskazuje, opcje dają ich posiadaczom wiele możliwości inwestycyjnych. Za ich pomocą można stosować różne strategie – np. o ograniczonym ryzyku i nieograniczonych szansach na zysk. Jest to jednak instrument wymagający dużej wiedzy od inwestora, dlatego nie poleca się go początkującym uczestnikom giełdy.

Wojciech Kiermacz