Efekt posiadania, cena i wartość

Wikipedia definiuje „efekt posiadania” jako „hipotezę, mówiącą, że ludzie oceniają wyżej towary, które już posiadają”. Oznaczać to ma np., że za przedmiot, który już posiadają, oczekują wyższej zapłaty, niż gotowi byliby zapłacić za identyczny przedmiot, który jeszcze do nich nie należy.

Ma to podobno stać w sprzeczności z dość powszechnie uznawaną „teorią wyboru konsumenta”, sformułowaną m.in. przez Wilfryda Pareto. Otóż według tej teorii (i w ogólności według popularnych koncepcji ekonomicznych) „cena, którą klient jest gotów zapłacić za dany towar, odpowiada cenie, za którą byłby gotów go potem odsprzedać”. Jak więc możliwy jest efekt posiadania? Dlaczego żywi ludzie są tak krnąbrni, że nie wpasowują się w przygotowane dla nich modele?

Według niektórych ma to być „błąd poznawczy” ludzi, rodzaj anomalii wynikającej z naszej niedoskonałości. Tymczasem szwedzki publicysta Per Bylund w jednym ze swoich artykułów wyjaśnia cały „problem” krótko, rzeczowo i dowcipnie. Otóż według niego „efekt posiadania” nie jest żadnym defektem, ani też niczym niezwykłym. Cały problem zasadza się na tym, że – aby doszło do wymiany (transakcji) na rynku – „cena musi być niższa niż wartość zakupionego dobra dla kupującego”, a zarazem „wyższa niż wartość sprzedanego dobra dla sprzedawcy”. Można tu także przytoczyć słowa Murraya Rothbarda, który w książce „Co rząd zrobił z naszym pieniądzem?” pisze: „Od Arystotelesa do Marksa ludzie hołdowali błędnemu przekonaniu, że do wymiany dochodzi, gdy istnieje pewien rodzaj równowartości – że jeśli beczułkę ryb wymienia się na dziesięć bali, to istnieje między tymi towarami jakiś głębszy rodzaj równowartości. Tymczasem do wymiany dochodzi tylko dlatego, że każda ze stron ceniła te produkty w odwrotnym porządku”.

Per Bylund podaje przykład rolnika, który zakupił worek zboża za osiem monet. Ma on jednak zamiar wyprodukować z tego zboża alkohol, który wycenia na dziewięć monet. Rolnika odwiedza sąsiad, który chce kupić wspomniany worek. Przytoczone na początku teorie mówią, że cena wynosi osiem monet, zatem rolnik „powinien” zrzec się worka za taką właśnie kwotę. Znacznie bardziej prawdopodobne jest jednak, że rolnik zażąda np. dziesięciu monet, a więc kwoty wyższej nie tylko od ośmiu monet, jakie zapłacił za worek, ale nawet od dziewięciu, na jakie wycenia alkohol. Bylund pisze ironicznie: „Dla ekonomistów neoklasycznych jest w tym zapewne coś tajemniczego, że rolnik A, mając tylko trzy worki ziarna, chce zapłacić osiem srebrnych monet za dodatkowy worek, ale kiedy już go posiada, nie chce go sprzedać za mniej niż dziesięć!”. Niektórych autorów to niemal irytuje: „Ludzie przekonani o swej nieomylności, słuszności swoich decyzji, wierzą, że dokonane przez nich inwestycji oparte na solidnych analizach przyniosą godziwe zyski. Z powodu tego obciążenia kognitywnego wyżej oceniają posiadane przez siebie akcje niż w rzeczywistości są one warte”. Cała „tajemnica” polega jednak na tym, że – znów przytoczmy Bylunda – wartość towaru dla rolnika „nie jest ceną, którą jest gotów za niego zapłacić, ani ceną, po której jest gotów go odstąpić”. W tym momencie wracamy tak naprawdę do Rothbarda, Bylund bowiem de facto powtarza jego tezę: „Handel nie polega na wymianie towarów o równej wartości, jak podpowiadałaby analiza krzywej obojętności, ale o nierównej wartości w oczach obu stron”.

Tekst Bylunda ma oczywiście charakter bardziej publicystyczny niż stricte naukowy, niewykluczone więc, że nie oddaje całej złożoności zagadnienia, ani nie odpowiada na żadne ewentualne kontrargumenty. Nie pozostaje więc nic innego, jak zachęcić Czytelników do dalszych poszukiwań intelektualnych. Warto jednak mieć na uwadze fakt, że teorie ekonomiczne, których powszechnie naucza się w szkołach, wcale niekoniecznie są nienaruszalnymi monolitami. Nigdy nie zaszkodzi odrobina sceptycyzmu, przynajmniej jeśli mamy ku temu przesłanki.