Od antycznej Grecji do dzisiejszego kryzysu

Jest pewnym paradoksem, że książka ta – nie stroniąca bynajmniej od ostrych ocen – uzyskała dofinansowanie ze środków Narodowego Banku Polskiego - mimo wszystkich wątpliwości, jakie jej autor wyraża pod adresem samej instytucji banku centralnego. Cóż, najwidoczniej NBP należą się gratulację za otwartość na dialog. Jest natomiast bardzo sympatycznym gestem autora, że całe polskie tłumaczenie książki (podobnie jak wiele innych swoich publikacji) zamieścił bezpłatnie na swojej stronie internetowej w formacie pdf.

Tymczasem „Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne” to nie jest bynajmniej skromna broszura, którą można by rozdawać jako darmowy gadżet promocyjny. Przeciwnie – mamy do czynienia z opasłym tomem, liczącym blisko 720 stron i będącym szczegółową analizą historii bankowości, a także rozważaniem nad jej prawnymi i etycznymi aspektami. Celem autora jest udowodnienie pewnej tezy, dlatego jest to w pewnym stopniu książka polemiczna – pomyślana jednak nie jako polemika z jakimś konkretnym autorem, ale raczej z większą częścią głównego nurtu ekonomii.

Jesus Huerta de Soto, jako ortodoksyjny przedstawiciel „austriaków”, stara się przekonać nas, że banki powinny działać tak samo, jak wszystkie inne przedsiębiorstwa – a zatem nie powinny mieć możliwości „kreacji” pieniądza, winny natomiast bazować na stuprocentowej rezerwie opartej o realny pieniądz, tj. np. złoto lub inny kruszec. Kredyt miałby natomiast funkcjonować na tej zasadzie, że klient rezygnuje z możliwości wypłaty środków na żądanie, godząc się na to, że przez pewien czas będą dlań niedostępne – ale w zamian otrzyma procent. Współczesny czytelnik może zastanawiać się, czemu służyć ma ta krucjata i co stoi u jej podstaw, ale – jak wspomnieliśmy wcześniej – Huerta de Soto zadał sobie trud zapisania ponad siedmiu setek stron, by to wyjaśnić. Mało tego, przedstawia nawet cały, złożony plan przejścia z systemu obecnego do tego, który on sam postuluje, uważając, że taka transformacja byłaby ratunkiem przed inflacją i cyklicznymi wahaniami gospodarczymi wynikającymi z manipulowania systemem monetarnym.

Proponuję jednak także inne spojrzenie na książkę. Otóż – pomimo dużej ilości ocen – może być ona postrzegana po prostu jako szczegółowy i imponujący rozmachem traktat historyczny i prawniczy. De Soto sięga do samych korzeni bankowości, do prawa rzymskiego i prac średniowiecznych uczonych scholastycznych. Prezentuje mnóstwo przykładów historycznych (choć oczywiście, jako uczeń Misesa, nie uważa, by empiria miała w ekonomii rangę dowodu, przeciwnie – jego ambicją jest bazować na logicznych rozumowaniach, na dedukcji), opisuje dzieje bankowości greckiej, łacińskiej i florenckiej, przywołuje losy Banku Medyceuszy i Banku Amsterdamskiego, omawia rozwój banków w Katalonii, Anglii i Francji. Obszernie cytuje starożytnych jurystów, renesansowych jezuitów, anglosaskich liberałów i oczywiście swoich własnych mentorów ekonomicznych. Wyjaśnia, czym jest kapitał, na czym polega ekspansja kredytowa i w jaki sposób się kończy, bierze pod lupę koncepcję pieniądza fiducjarnego i banku centralnego, analizuje istotę zjawiska cyklu koniunkturalnego, boomu i recesji. Zajmuje się nawet standardami rachunkowości (ubolewając nad posługiwaniem się pojęciem „wartości godziwej” i zaprowadzeniem Międzynarodowych Standardów Rachunkowości). Jak wspomniałem wyżej – oczywiście nie sposób pominąć tez stawianych przez autora, ale nawet dla tych, którzy się z nim nie zgodzą, książka może być cenną pozycją z uwagi na ogromną ilość faktów, odniesień, rozróżnień, definicji i cytatów, jaka jest w niej zawarta.

Jesus Huerta de Soto wykłada jako profesor ekonomii politycznej na Uniwersytecie Króla Jana Karola w Madrycie. W 2005 roku Centre for the New Europe przyznało mu nagrodę im. Adama Smitha. W Polsce ukazały się jego książki „Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza”, "Sprawiedliwość a efektywność" i recenzowana powyżej, a także pomniejsze artykuły.

Jesus Huerta de Soto, „Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne”, przeł. Grzegorz Łuczkiewicz, Instytut Misesa 2011, Warszawa.