Teoria kapitału i procentu (cz. I)

Czym właściwie jest kapitał, czym są dobra kapitałowe, jaka jest ich specyfika i znaczenie? Otóż dobra kapitałowe postrzegać należy jako dobra, które służą działającej jednostce do osiągnięcia ostatecznego celu. Cel ten jest subiektywny - jednostka nadaje mu wartość według własnego uznania, po czym dobiera środki, co do których sądzi, że pomogą jej ten cel zrealizować.

Cel można określić mianem „dobra konsumpcyjnego”, a więc takiego, które bezpośrednio zaspokoją potrzeby człowieka (w taki sposób, w jaki on tego oczekuje). Są to więc dobra ekonomiczne pierwszego rzędu, zatem dobra kapitałowe uznać można za dobra wyższych rzędów. Zatem tym, co wyróżnia dobra kapitałowe, nie są ich obiektywne, stałe właściwości fizyczne, ale określona ocena działającej jednostki.

Oczywiście, z uwagi na czynnik czasu i związaną z nim niepewność co do przyszłości, jednostka może w każdej chwili modyfikować swoje cele i metody, drogi, środki. Wynikom dłużej trwających działań, wymagających większej liczby etapów pośrednich, podmiot przypisuje większą wartość niż rezultatom działań krótkotrwałych (czego dowodem jest sam fakt, że decyduje się na te bardziej złożone procesy). Jeśli jednostka ma przed sobą dwa cele, którym przypisuje jednakową wartość, ale może je osiągnąć w różnych odcinkach czasu, to wybierze ten, do którego dojdzie wcześniej.  

Stopień, w jakim jednostka preferuje konsumpcję bieżącą nad przyszłą, nazywamy preferencją czasową. Preferencja czasowa jest w istocie niezbędna do rozwoju gospodarki i cywilizacji. Gdyby wynosiła zero, oznaczałoby to, że jednostka odkłada na przyszłość każdą konsumpcję, co jest absurdem. Niemniej niska preferencja czasowa umożliwia odłożenie bieżącej konsumpcji w zamian za wyższą w przyszłości, co jest podstawą wszelkiego oszczędzania i teorii procentu. Z drugiej strony bardzo wysoka preferencja czasowa oznacza, że niemal wszystko konsumujemy na bieżąco – nieskończona preferencja oznaczałaby całkowity brak oszczędzania i zainteresowania sytuacją w przyszłości.

Aby dobra kapitałowe mogły powstać, jednostka musi najpierw oszczędzać, rezygnując z konsumpcji „teraz” (odkłada ją na później). Na przykład wędrowiec na bezludnej wyspie może przez kilka dni ograniczać spożycie jedzenia do niezbędnego minimum, dzięki czemu jest w stanie zaoszczędzić nadwyżki jedzenia. Te nadwyżki będzie konsumował przez następnych kilka dni podczas budowy chaty (gdy nie będzie miał z kolei czasu na polowanie lub zbieranie owoców). Dokonał zatem pewnego poświęcenia, aby poprawić swój byt (uważa, że posiadanie chaty jest warte tego wysiłku). Jego celem jest mieszkać w sposób wygodny i bezpieczny. Jeszcze lepiej widać to w przykładzie z narzędziami, dzięki którym nasz wędrowiec będzie mógł szybciej i sprawniej zdobywać pokarm – narzędzia te również należy wykonać, co wymaga pracy (i konsumowania w tym czasie zgromadzonych uprzednio nadwyżek). Są one więc dobrem kapitałowym, które prowadzi do celu – większej ilości pożywienia.

Kapitałem można określić – w ślad za J. H. de Soto – wartość rynkową dóbr kapitałowych (jakkolwiek autor ten godzi się także na używanie niedokładnej definicji, w myśl której „kapitał” utożsamia się z sumą istniejących na rynku dóbr kapitałowych). Czym natomiast jest stopa procentowa? To z kolei stosunek pomiędzy ceną rynkową dóbr dzisiejszych a ceną dóbr przyszłych. A zatem stopa procentowa jest dla strony, który pożycza (komuś) swoje dobra wynagrodzeniem za powstrzymanie się od bieżącej konsumpcji. Co za tym idzie, rynkowa stopa procentowa odzwierciedla skłonność uczestników gry rynkowej do oszczędzania (swoje oszczędności mogą oni w części lub całości przekazywać kredytobiorcom). Z tego faktu wypływa m.in. takie rozumienie fenomenu cyklu koniunkturalnego, w którym podkreśla się, że ekspansja fiducjarnych środków pieniężnych zaburza rynkową stopę procentową, wysyłając przedsiębiorcom fałszywe sygnały na temat tego, jaka jest chęć oszczędzania w społeczeństwie. O tym jednak będziemy mówić w kolejnych odcinkach.