Fundusze inwestycyjne - podstawy

Czym jest fundusz inwestycyjny? Fundusz, jak wiemy, to po prostu kwota pieniędzy, gromadzona w określonym celu. Fundusz inwestycyjny jest zatem masą gotówki, która będzie inwestowana w pewne przedsięwzięcia, mające przynieść zysk. Oczywiście takiemu funduszowi de facto towarzyszy zajmujące się nim przedsiębiorstwo, tj. ludzie, którzy oceniają, w co warto inwestować, w jaki sposób podzielić majątek i jakie podjąć ryzyko. W Polsce funduszem zarządza spółka zwana „towarzystwem funduszy inwestycyjnych” (TFI). Oczywiście każda osoba fizyczna może sama inwestować swoje pieniądze, rodzi się zatem pytanie o to, jaka jest korzyść z wpłacania własnych środków do wspólnej puli?

Jednym z powodów, dla których ludzie inwestują w fundusze, jest fakt, że większa masa pieniędzy może wypracować większe zyski, nie tylko w liczbach bezwzględnych, ale również, jeśli chodzi o proporcje. Pojawia się także czynnik dywersyfikacji ryzyka – pieniądze ulokowane są w wielu różnych inwestycjach i wzajemnie się zabezpieczają, tzn. fiasko jednego przedsięwzięcia może zostać pokryte z innych środków. Funduszami zarządzają specjaliści, dysponujący większą wiedzą teoretyczną i doświadczeniem praktycznym niż drobny inwestor-amator, słabo orientujący się w zawiłościach rynku. Zarządzający funduszem muszą oczywiście spełniać określone wymogi formalne (certyfikaty, wykształcenie itd.), fundusz natomiast podlega kontroli ze strony Komisji Nadzoru Finansowego.

Fundusz inwestować może w bardzo rozmaite instrumenty: akcje, obligacje, udziały, waluty, nieruchomości, złoto czy instrumenty pochodne. Może ograniczać się do rynku krajowego lub wchodzić także na rynki zagraniczne.

Istotnym kryterium jest także to, w jaki sposób fundusz inwestuje, to znaczy – w jakie instrumenty. To bowiem określa poziom ryzyka. Fundusze „bezpieczne” skupiają się albo na krótkoterminowych instrumentach dłużnych rynku pieniężnego (bony skarbowe, lokaty bankowe, weksle), albo na średnio- i długoterminowych obligacjach skarbowych, komunalnych oraz komercyjnych. Nie oznacza to, że to fundusze mało zarabiające. Jak tłumaczy Jarosław Karpiński, zarządzający funduszem ING Obligacji: „Dzięki podtrzymywaniu oczekiwań na cięcia stóp procentowych przez członków RPP i z powodu słabych danych makroekonomicznych październik był kolejnym bardzo udanym miesiącem dla polskich obligacji skarbowych. Rentowności obligacji obniżyły się w skali miesiąca o 10-18 pb. Takie zachowanie rynku pozwoliło jednostce funduszu obligacji na osiągnięcie stopy zwrotu w wysokości 1% w październiku, a od początku roku wynosi ona już 8,80%”.

Fundusze „agresywne” akceptują duże ryzyko, licząc jednak na spore zyski, dlatego też inwestują w akcje spółek giełdowych. Mamy także formy pośrednie, tj. fundusze „hybrydowe”, które rozdzielają środki w taki sposób, by balansować pomiędzy ryzykiem a dobrą stopą zwrotu. To znaczy, że np. część pieniędzy (np. 40 – 60 proc.) inwestowana jest w akcje, a reszta w obligacje. Proporcje te mogą być z góry określone, ale mogą się również zmieniać w trakcie działania funduszu. Czy rynek akcji to dobre miejsce do inwestycji? Michał Kopiczyński, zarządzający funduszem ING Akcji mówi wprost: „To co można zdecydowanie powiedzieć, to że nieczęsto zdarza się widzieć tak tanie akcje jak obecnie. Jednocześnie stopa dywidendy dla tych spółek wynosi 5,80% czyli ponad 1,5% więcej niż rentowność polskich obligacji 5-letnich. No to na koniec pytanie – czy naprawdę warto ryzykować brak akcji w portfelu tylko z tego powodu, że na rynku panuje strach ?”

Z prawnego punktu widzenia wyróżnia się trzy główne formy działania funduszy. Pierwszy typ to FIO – Fundusze Inwestycyjne Otwarte. Liczba ich uczestników może się zmieniać, podobnie jak liczba jednostek uczestnictwa, mogą zapisywać się do nich osoby fizyczne i prawne oraz podmioty nie posiadające osobowości prawnej. Każdy uczestnik w dowolnym momencie może zażądać odkupienia przez fundusz swoich jednostek.

Specjalistyczne Fundusze Inwestycyjne Otwarte (SFIO) wprowadzają pewne ograniczenia co do liczby i cech uczestników, a także warunków ewentualnego wykupu jednostek uczestnictwa. Z kolei Fundusze Inwestycyjne Zamknięte działają w ten sposób, że przystąpić można do nich jedynie w określonym czasie, zaś liczba jednostek uczestnictwa (certyfikatów inwestycyjnych) jest stała (chyba że nastąpi nowa emisja lub okresowy wykup od uczestników). Certyfikaty nabyć można na rynku pierwotnym lub wtórnym (mogą być np. przedmiotem obrotu giełdowego).  

Inwestor, który chciałby skorzystać z usług serwowanych przez fundusz inwestycyjny i zastanawia się nad tym, który wybrać, powinien najpierw ocenić swoje własne podejście do ryzyka.

Weźmy pod uwagę, że nie wszystkie fundusze gwarantują np. ochronę kapitału. Taka ochrona może być całościowa (a więc fundusz zobowiązuje się do wypłacenia nam w momencie rozliczenia przynajmniej nominalnej wartości tego, co wpłaciliśmy – stopa zwrotu nie może być mniejsza od zera) lub częściowa (w najgorszym przypadku otrzymamy określony, wysoki procent – np. 90 proc. wkładu). Ceną za ochronę kapitału są jednak mniejsze zyski – choć oczywiście można też powiedzieć, że ceną za wyższe zyski jest ryzyko braku ochrony kapitału, a więc poniesienia straty w przypadku niepowodzenia inwestycji.

Inwestor powinien także przemyśleć to, jaki jest jego horyzont czasowy – a więc na jak długo jest w stanie powierzyć swoje środki funduszowi. Przy inwestycjach krótkoterminowych zaleca się fundusze bezpieczne, natomiast o większym ryzyku można pomyśleć przy inwestycjach długoterminowych. Dobrze opisuje to Paweł Cymcyk, Manager Komunikacji Inwestycyjnej z ING TFI: „W długim horyzoncie inwestycyjnym, sięgającym np. 10 lat, trudno przewidzieć, co się będzie działo na konkretnych rynkach i nie sposób określić, który z nich zapewni najlepszy zysk. W związku z tym należy swoją długoterminową perspektywę inwestycyjną wzbogacić o element dywersyfikacji, co oznacza częściowe inwestowanie w akcje lokalne, a częściowo w zagraniczne. Część zagraniczna powinna również zawierać w sobie rynki rozwinięte i wschodzące”.

Warto oczywiście zapoznać się z rankingami funduszy inwestycyjnych, aby sprawdzić, które w ostatnich czasach generowały wysoką stopę zwrotu, jakkolwiek warto też wziąć pod uwagę to, jak ranking kształtował się we wcześniejszych latach, jaka jest renoma określonych funduszy i kto nimi zarządza.

J. Sobal