Aleksander Gierymski - artysta dążący do ideału

Od 20 marca w Muzeum Narodowym w Warszawie oglądać można ekspozycję dzieł jednego z najwybitniejszych polskich malarzy drugiej połowy XIX wieku - Aleksandra Gierymskiego. Jest to pierwszy po 76 latach tak wszechstronny i kompletny pokaz dorobku artystycznego tego znakomitego malarza w tym miejscu. Warto przypomnieć, że w 1938 roku wystawą tego artysty zainaugurowano działalność Muzeum w nowym gmachu w Alejach Jerozolimskich.

Na początek kilka słów o samym artyście. Gierymski tworzył w drugiej połowie XIX wieku. Artysta urodził  się  1850 roku w Warszawie. Wywodził się z rodziny inteligenckiej, a jego starszym bratem był Maksymilian Gierymski - wybitny polski malarz, jeden z prekursorów realizmu. Aleksander edukację rozpoczął w rodzinnym mieście, gdzie uczęszczał do Klasy Rysunkowej. Następnie udał się do Monachium, by studiować na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Edukację ukończył ze złotym medalem, który otrzymał za obraz „Kupiec wenecki”. Wiele podróżował u boku starszego brata Maksymiliana, który w związku z tym, iż cierpiał na gruźlicę, poddawany był leczeniu w różnych krajach. Od 1873 roku (niektóre źródła podają 1874r. lub 1875r.) Aleksander Gierymski przebywał głównie w Rzymie. Sztuka tego miasta wywarła na nim niemały wpływ. Do Polski powrócił w 1879 roku i zamieszkał w Warszawie, jednakże już w 1884 wyjechał do Wiednia, a później udał się nad Morze Północne. Gierymski coraz rzadziej wracał do ojczyzny, poświęcając swój czas leczeniu oraz szukaniu inspiracji dla swojej  twórczości. W latach 1893 - 1895 przybył do Krakowa z nadzieją na objęcie Katedry Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych. Nie przydzielono mu jednak tej funkcji, w związku z czym ponownie udał się do Włoch, gdzie pozostał już do śmierci.

Jak wspomnieliśmy, Gierymski odbył liczne podróże, a inspiracje czerpał z krajobrazów i widoków, jakie mógł podziwiać w obcych krajach. Największy jednak wpływ na twórczość polskiego malarza wywarły realizm i impresjonizm. Jeśli chodzi o pierwszy nurt, to miał on szczególnie duże znaczenie na początku jego działalności artystycznej, natomiast elementy impresjonizmu w sztuce Gierymskiego obecne były niemal zawsze, choć szczególne znaczenie miały w późniejszym etapie twórczości, kiedy przebywał on poza granicami ojczyzny. Olbrzymi wpływ na życie malarza miała natomiast postępująca nerwica. U schyłku życia była ona tak silna, że artysta trafił do szpitala psychiatrycznego przy via Lungara w Rzymie, gdzie zmarł w 1901 roku.

Aleksandra Gierymskiego uważa się za jednego z najbardziej świadomych prekursorów realizmu w malarstwie polskim. Był on także niestrudzonym obserwatorem życia. Podejmował tematykę zewnętrzną, badając przy tym świat. Artysta stawiał głównie na autentyzm i naturalność kompozycji. W Polsce często spotykał się z krytyką, która starała się piętnować banalność poruszanych przez niego tematów. Duże uznanie zyskał jednak w zachodniej Europie. Gierymski chciał osiągnąć ideał, przez całe życie prowadził więc eksperymenty warsztatowe. Często przemalowywał obrazy, doprowadzając czasem nawet do ich zniszczenia.

Obecnie na ekspozycji w Muzeum Narodowym w Warszawie prezentowanych jest około 120 obrazów i szkiców olejnych, 66 rysunków, jeden szkicownik, a także prawie 150 drzeworytów wykonanych według rysunków Gierymskiego i zespół fotografii modeli pozujących artyście. Część dzieł pochodzi ze zbiorów MNW, pozostałe zostały wypożyczone z kilkunastu muzeów polskich, dwóch instytucji zagranicznych oraz z kolekcji prywatnych. Układ ekspozycji pozwala poznać kolejne etapy rozwoju twórczego autora. Najważniejszy wątek narracji skupia się wokół doświadczeń artysty, dotyczących analizy zjawisk świetlnych i możliwości ich odwzorowania na płótnie. Obok prac o kluczowym znaczeniu dla oceny twórczości Aleksandra Gierymskiego (jak np. "Sjesta włoska", "W altanie", "Żydówka z pomarańczami", "Święto Trąbek", "Wieczór nad Sekwaną" czy "Wnętrze bazyliki św. Marka w Wenecji") zestawiono także szkice przygotowawcze i studia plenerowe oraz inne prace o podobnej tematyce. Dzięki takiemu sposobowi prezentacji widz może zrozumieć, w jaki sposób artysta dochodził do rozwiązania problemów malarskich nurtujących jego wyobraźnię w danym okresie życia. Co ważne, na ekspozycji obejrzeć możemy dzieła, które zostały pokazane po raz pierwszy od końca XIX wieku. Na szczególną uwagę zasługują takie, które dotychczas były mało znane i niedoceniane przez współczesną historię sztuki.

Warto także podkreślić, że ekspozycja w MNW jest częścią projektu zatytułowanego „Bracia Gierymscy”, który realizowany jest przez Muzeum Narodowe w Warszawie i Muzeum Narodowe w Krakowie. W tym drugim już od 25 kwietnia oglądać będzie można twórczość starszego brata Aleksandra Gierymskiego – Maksymiliana. Cały projekt ma na celu ponowne odkrycie dorobku malarzy, których wkład w europejską historię sztuki jest bardzo ważny. W MNW od 20 marca trwa natomiast ekspozycja poświęcona Aleksandrowi Gierymskiemu, którą można będzie oglądać do 10 sierpnia. Warto zwrócić uwagę na to, że młodszy z braci Gierymskich nigdy nie osiągnął takiego uznania i sławy, jak Maksymilian. Obaj jednak byli w Polsce mało znani i niedoceniani. Tym bardziej zachęcamy więc do obejrzenia wystaw w ramach wspomnianego projektu, albowiem są one znakomitą okazją do dyskusji na temat twórczości braci Gierymskich.

Agnieszka Nowakowska

Źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie