Mieszanka wybuchowa

6 lipca o godz. 19.00 w Teatrze Leśnym w Gdańsku rozpocznie się kolejna edycja festiwalu „Muzyka Bez Granic”. W najbliższą sobotę zagrają trzy zespoły oscylujące w obrębie muzyki etnicznej. Będą to Bubliczki, Sztërë Kòtë oraz Klezmoret.

Grupa Bubliczki, która powstała w 2006 roku w Brusach na Kaszubach, prezentuje niecodzienne połączenie tradycyjnych rytmów kaszubskich z muzyką bałkańską, cygańską i żydowską.

Zatrzymajmy się na chwilę na muzyce bałkańskiej, której elementy w dużym stopniu przenikają przez twórczość zespołu. Nazwa Bałkany odnosi się przede wszystkim do wspólnoty historyczno – kulturowej, którą cechuje wieloetniczność, występowanie katolicyzmu, prawosławia i islamu, a także obecność języka należącego do ligi bałkańskiej. Wśród krajów bałkańskich wymienia się Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Bułgarię, Czarnogórę, Grecję, Kosowo, Macedonię, Turcję, Serbię. Do państw bałkańskich niekiedy bywają też zaliczane Chorwacja, Rumunia i Słowenia. Mnogość kultur i narodów sprawia więc, że muzykę bałkańską cechuje ogromna różnorodność. Jest ona zapewne bardzo ciekawa oraz taneczna i chyba wszystkich porywa swoim rytmem. Jej żywiołowość płynąca z połączenia nowoczesności z folklorem, ma wielu zwolenników na całym świecie. W Polsce jednym z najbardziej znanych twórców bałkańskich jest Goran Bregović.

Innym z nurtów, który pojawia się  w muzyce zespołu Bubliczki jest muzyka cygańska i żydowska. Ta pierwsza wywodzi się z XIX w., kiedy to powstał obraz cygańskiego muzyka jako natchnionego i wolnego artysty, buntującego się przeciw mieszczańskiemu społeczeństwu. Od XX wieku nastawienie do muzyki cygańskiej się zmieniało. Zaczęto dostrzegać zarówno zróżnicowanie grup romskich, jak też różnorodność ich kultury muzycznej. Stosunek wielu muzykologów do wartości dziedzictwa Cyganów był i chyba nadal jest dwoisty – od uznania jej znaczenia do jej marginalizacji. Badacze zwracają jednak jednogłośnie uwagę na bardzo duże jej zróżnicowanie – począwszy od hiszpańskiego flamenco, poprzez bułgarską muzykę weselną i chóry Romów rosyjskich, aż po muzykę węgierskich Cyganów. Muzykę cygańską charakteryzuje ogromna ekspresja, improwizacja, gwałtowne zmiany tempa a także teksty dotyczące codziennego życia, utraconej miłości i marzeń o braku dyskryminacji.

Początki muzyki żydowskiej sięgają znacznie dalej, albowiem pierwsze zapisy utworów pochodzą z końca II tysiąclecia p.n.e. Dzięki nim wiadomo, że dawni Żydzi (Hebrajczycy) posiadali dość bogate instrumentarium muzyczne (liczące przeszło 30 różnych instrumentów, m.in.: harfę, kitarę, instrumenty dęte, bębenki, cymbały). Dominowała jednak wtedy muzyka wokalna. Muzykę żydowską kształtowała kultura religijna, głównie Mezopotamii i Egiptu (informacji na temat tańców odbywających się w świątyniach dostarcza ikonografia oraz Biblia). W czasach Pierwszej Świątyni uprawiano śpiew antyfonalny i responsorialny, dominowały wówczas psalmy. Muzyka instrumentalna i wokalna towarzyszyła natomiast obrzędom liturgicznym, uświetniała uroczystości dworskie i obchody świąt. Po zburzeniu Drugiej Świątyni i wygnaniu Żydów z Jerozolimy, kiedy nie wolno było uprawiać muzyki instrumentalnej, zaczęły się rozwijać nowe formy wokalnej muzyki synagogalnej. Powstawały odmienne kręgi kultury żydowskiej. Również na ziemiach polskich działali liczni kantorzy (kompozytorzy i autorzy opracowań muzyki liturgicznej). W Polsce w okresie międzywojennym zyskali sławę głównie kantorzy Wielkiej Synagogi na Tłomackiem w Warszawie. Na granicy muzyki sakralnej i ludowej lokuje się muzyka chasydów (mistycznego odłamu Żydów ortodoksyjnych). Muzyka chasydów zwykle anonimowa, była wykonywana podczas biesiad na dworach cadyków, uświetniała także różne uroczystości rodzinne. W żydowskiej muzyce ludowej można zauważyć wpływ muzyki narodów, wśród których mieszkali Żydzi. Ogromna różnorodność gatunkowa widoczna jest zwłaszcza w żydowskich pieśniach historycznych, miłosnych czy żołnierskich. Do rozpowszechnienia ludowej muzyki żydowskiej przyczynił się zwłaszcza musical „Skrzypek na dachu” J. Bocka i J. Steina. W muzyce światowej dużą rolę odegrali kompozytorzy pochodzenia żydowskiego, jak np.: F. Mendelssohn-Bartholdy, G. Mahler, A. Tansman, J. Offenbach.

Warto nadmienić, że członkowie grupy Bubliczki, łączącej bałkańską energię, cygańską spontaniczność i żydowską aurę z kaszubską treścią, grają na wielu, niekiedy bardzo nietypowych instrumentach. Wśród nich, oprócz klarnetu, trąbki czy skrzypiec, wspomnieć trzeba przede wszystkim o sztućcach, gardle pomocniczym, rogu pasterskim, suwaku, kiju, sexysaxo czy prostopadłościanie. Choć historia zespołu jest dosyć krótka, ma na już swoim koncie kilka wyróżnień. W roku 2008 zdobył II nagrodę na XVIII Festiwalu Muzyki Ludowej "Mikołajki Folkowe" w Lublinie, a w 2009 I nagrodę oraz nagrodę publiczności "Burza Braw" na XII Festiwalu Folkowym Polskiego Radia "Nowa Tradycja". Również w 2009 grupa zwyciężyła w Zakopanem podczas trwającego tam "VIII Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Górskiej i Folkowej". W styczniu 2010 roku ukazała się debiutancka płyta zespołu zatytułowana "Opaa!”

W najbliższą sobotę w Teatrze Leśnym zagrają też Klezmoret oraz Sztërë Kòtë. Zespół Klezmoret tworzy grupa młodych polskich muzyków, którzy w twórczości wykorzystują tematy żydowskie, bałkańskie i słowiańskie, łącząc je z elementami jazzu, muzyki klasycznej i współczesnej. Klezmoret jest jednym z najbardziej cenionych tego typu zespołów w Polsce. Grupa powstała w 2006 roku, a dwa lata później ukazała się jej pierwsza płyta. Zespół zagrał kilkaset koncertów w całej Europie. Z kolei Sztërë Kòtë to istniejący już ponad rok projekt muzyczny łączący kaszubską ludowość i tradycję z nowoczesnymi gatunkami muzycznymi, takimi jak blues, jazz, rock czy ska. Grupa działa od początku 2012 roku, a w grudniu 2012 wydała płytę "Pòla, lasë ë mòrze". Zespół Sztërë Kòtë gra autorski repertuar.

Agnieszka Nowakowska