(Nie)znane tradycje Świąt Wielkiej Nocy

W tradycji chrześcijańskiej trwający czterdzieści dni okres Wielkiego Postu, kończą obchody Wielkiego Tygodnia, wieńczonego Triduum Paschalnym. Jest to czas duchowego przygotowywania się katolików do Świąt Wielkiej Nocy.

Wielki Tydzień…

Obchody Wielkiego Tygodnia rozpoczyna Niedziela Palmowa. W liturgii kościoła katolickiego stanowi ona pamiątkę wjazdu Chrystusa na osiołku do Jerozolimy. W tym dniu, o czym chyba nikomu nie trzeba przypominać, odbywają się uroczystości święcenia palm. Zwyczaj ten pojawił się w liturgii kościoła w wieku XI. Sama palma symbolizuje natomiast mękę Jezusa, jego zmartwychwstanie, a także nieśmiertelność duszy ludzkiej.

Niegdyś, zgodnie z tradycją, palmy wykonywane były z wierzby (koniecznie z gatunku iwa), trzciny wodnej i gałązek brzozy, a te dodatkowo oplatano gałązkami borówek oraz suszonymi lub żywymi kwiatami. Wierzono, że palma chroni przed złem, nieszczęściem, chorobą czy ogniem, i w związku z tym przechowywano ją aż do następnych Świąt Wielkanocnych.

W niektórych polskich miejscowościach co roku odbywają się konkursy, w których wybierane są najpiękniejsze i najbardziej okazałe palmy. Największa palma, której wysokość wyniosła ponad 36 m, powstała w 2011 roku w Lipnicy Murowanej (woj. małopolskie).

Wielki Poniedziałek jest drugim dniem Wielkiego Tygodnia. W tym dniu Chrystus sprawił, że uschło drzewo figowe, które wcześniej nie wydawało owoców. Zgodnie natomiast z zapisami w Ewangelii Św. Marka, w poniedziałek Jezus wyrzucił kupców ze świątyni, sprowadzając tym samym na siebie gniew kapłanów.

Wielki Wtorek to trzeci z kolei dzień Wielkiego Tygodnia, w którym Chrystus nauczał i prowadził spory z faryzeuszami i sedyceuszami. Zgodnie z Ewangelią Św. Marka Jezus zapowiadał zburzenie Jerozolimy, natomiast wedle Ewangelii Św. Mateusza zwiastował on Sąd Ostateczny oraz ponowne przyjście Mesjasza.

Zgodnie z liturgią kościoła zarówno w drugim, jak i trzecim dniu Wielkiego Tygodnia nie obchodzi się żadnych szczególnych obrzędów.

Wielka Środa z kolei kojarzona jest z dniem zdrady Judasza, który wydał Jezusa faryzeuszom w zamian za 30 srebrników. W tym właśnie dniu w niektórych regionach Polski kultywowany był zwyczaj palenia bądź zrzucania z najwyższej wieży kościoła słomianej kukły, symbolizującej postać zdrajcy.

Wedle innej tradycji to właśnie w Wielką Środę odbywało się tzw. palenie żuru, podczas którego palono wszystkie stare miotły, szmaty czy śmieci. Młodzi chłopcy z podpalonymi miotłami biegali po polu, uderzając nimi w ziemię, aby wydała obfite plony.  

 Triduum Paschalne…

Wielki Czwartek jest pierwszym dniem Triduum Paschalnego, upamiętniającym Ostatnią Wieczerzę, podczas której Jezus ustanowił sakrament Eucharystii oraz Kapłaństwa. Rozpoczyna się on Mszą Krzyżma Świętego (w czasie której święci się oleje przeznaczone do namaszczeń podczas sakramentów chrztu, bierzmowania czy kapłaństwa), a kończy Mszą Wieczerzy Pańskiej (podczas której, kapłan obmywa nogi dwunastu mężczyznom). W trakcie Mszy Wieczerzy Pańskiej, na znak żałoby, milkną organy i dzwony, a ich dźwięk zastępuje kołatanie grzechotek.

Niegdyś, według różnych źródeł młodzieńcy, którzy nie rozprawili się z „Judaszem” w Wielką Środę, właśnie dnia następnego wlekli słomianą kukłę, ubraną w łachmany wśród chałup i wrzucali ją do rzeki. Dziewczęta natomiast wchodziły do lodowatej rzeki lub strumienia, wierząc, że tylko w Wielki Czwartek woda w cudowny sposób wpływała na ich urodę.

Wielki Piątek jest dniem męki i śmierci Jezusa. Tego dnia w kościołach nie odprawia się mszy, a wierni gromadzą się podczas adoracji Najświętszego Sakramentu. Wielkopiątkową liturgię kończy przeniesienie Sakramentu do Grobu Pańskiego.

Według tradycji w Wielki Piątek zachowywano ścisły post. Starsi nie spożywali żadnych posiłków, a dzieci dostawały jedynie pajdę chleba. Według wierzeń w drugim dniu Triuudum Paschalnego nie wolno było rozpalać ognia w piecu chlebowym, albowiem zwiastowało to nieurodzaj wywołany suszą.

W Wielką Sobotę, która jest czasem oczekiwania na Zmartwychwstanie, odbywa się adoracja Najświętszego Sakramentu złożonego do Grobu. Tego dnia nie odprawia się mszy świętej. Wierni oddają pokłon krzyżowi oraz oczywiście święcą pokarmy.

 Co powinno się znaleźć w koszyczku wielkanocnym?

Zgodnie ze zwyczajem wielkanocnym, koszyczek (najczęściej wiklinowy) powinien być udekorowany gałązkami bukszpanu i przykryty białą serwetką, a pokarmy, które zanosimy w nim do Kościoła, mają nam zapewnić w ciągu roku obfitość, dostatek oraz zdrowie. Dziś tradycyjna wielkanocna święconka zawiera:

baranka - symbol zwycięstwa dobra nad złem, życia nad śmiercią,

chleb - symbolizujący Ciało Chrystusa,

sól - symbol oczyszczenia i prawdy,

jajko - symbol życia,

wędlinę -  oznaczającą dobrobyt i zamożność rodziny,

chrzan - symbolizujący siłę fizyczną i witalność,

.

Wedle niektórych polskich obyczajów w koszyczku powinny znaleźć się też: wielkanocna baba, ser,  masło, zajączek, kurczaczek czy naczynie z wodą.

 Wielkanoc…

Niedziela Wielkanocna  jest pierwszym dniem Świąt Wielkanocnych. Kiedyś, wcześnie rano odbywały się msze rezurekcyjne, które poprzedzała uroczysta procesja z Najświętszym Sakramentem. Tradycyjna procesja okrążała od zewnątrz kościół, kończyło ją odśpiewanie dziękczynnego hymnu.

Po powrocie do domu z porannej mszy, jedzono uroczyste śniadanie wielkanocne, dzieląc się jajkiem i składając sobie życzenia. Wyrażano w ten sposób radość, że Jezus zmartwychwstał oraz nadzieję, że wszyscy spotkają  się na uczcie Chrystusa w niebie.

 Poniedziałek Wielkanocny…

Poniedziałek Wielkanocny  jest kontynuacją Święta Zmartwychwstania Chrystusa. W tradycji ludowej dzień ten znany jest jako „lany poniedziałek” albo „śmigus-dyngus”. W „lany poniedziałek” panowie oblewali (a niektórzy też pewnie w najbliższy poniedziałek obleją) wodą panie, głównie dziewczęta na wydaniu i młode kobiety. W miastach najczęściej pryskano panny wodą różaną, natomiast na wsiach  młodzi chłopcy wylewali całe konwie i wiadra wody na ładne i lubiane dziewczęta.  Tradycją w tym dniu na wsiach było również (a w niektórych regionach Polski nadal jest) robienie psikusów swoim sąsiadom. Czasem zamieniano bramy, innym razem na dachach umieszczano narzędzia rolnicze.

Wiele z tych tradycji już nie istnieje, a Boże Narodzenie wiedzie prym z uwagi na ciepło rodzinne z niego bijące. Pomimo jednak wielu argumentόw podawanych przez nas za przewagą świąt Bożego Narodzenia nad Wielkanocnymi, powinniśmy pamiętać, że absolutne pierwszeństwo ma Wielkanoc, jako najważniejsze z chrześcijańskich świąt. Dla naszych przodków święta Wielkanocne były także czasem powitania wiosny. Dlatego tak dużo w nich symboli życia, optymizmu i nadziei: jajo, woda czy pączkujące gałązki bazi.

Agnieszka Nowakowska